सस्कं ृतम ् कक्षा – नवमी (2020-21) कोडसङ्ख्या -122 ❤️ School Directory

By Anand

February 25, 2021

Exam Structure

भाष्यतेव्यवहारादिषुप्रयज्यु तेइदत भाषा, मानवः स्वमनदस दवद्यमानान ् दवचारान ्भावनाः अनभुतूत च अर्यथ क्ु तः
ध्वदनदभः दिदितसङ्केतःत च अदभव्यक्यदत सा भाषा। भाषा अदभप्रायप्रकटनस्य साधनम।् वस्ततुः िोके द्वयोः
मनष्यु योः मध्येपरस्परम ्अवबोधनाय, भावग्रहणाय, भावदवदनमयाय च भाषया दवना न अन्यत ्स्पष्टतमं सरितमंच
साधनंदवद्यत।े िोकेबहव्यः भाषाः सदि यासुसस्कं ृतभाषा अदतप्राचीनतमा समद्धृ ा च अदस्त। सस्कं ृतभाषायाम ्एव
सदि ऋग्यजस्सु ामार्र्ाःव चत्वारः विेाः, दिक्षा, व्याकरणं, दनरुक्ं, ज्योदतषं, छन्दः कल्पः चदेत षडङ्गादन,
चतिुिथ दवद्याः, दवज्ञानम,्आयवुिेः, योगिास्त्राियः ग्रन्ाः। अतः सस्कं ृतंकेविं भाषा न अदपतुदकञ्चन जीवनििनथ म ्
इदत। इयं दवद्या (भाषा) भारतीयानां प्रदतष्ठादिका कामधेनःुसमस्तज्ञानप्रिात्री, एक्यप्रिात्री, धमार्थ कथ ाममोक्षप्रिात्री च
अदस्त। सष्टृःे आदितः अद्यावदधः यत ्दिक्षणं ज्ञानदवज्ञानं च अदस्त तत ्सवंअस्यां भाषायामवे सदिदहतम ्अदस्त।
अदतसक्ष्मू भावनां प्रकटदयतंुस्पष्टीकतंुसस्कं ृतं दवना नवत अन्यत्र दवद्यतेसामर्थ्मथ ।्भारतीयंसवस्वथ ं दवश्वस्य समग्रंतत्त्वं
च अस्यांभाषायाम अदस्त। ्
सस्कं ृतभाषावज्ञत ादनकत्त्वम ् – ऐदतहादसक-वणनथ ािक-तिु नािकाध्ययन-द्वारा भाषायाः प्रकृतःे दवकासोत्पत्ःे
सरं चनायाः अध्ययनपवूकथ ं सवषेां दवषयाणां सद्धतादिकं दनणयथ ं भाषादवज्ञानं कर्थ्त।े भाषादवज्ञान-नामकिास्त्रे
िब्दानाम ्उत्पदत्ः, वाक्यानां संरचना इत्यािीनां दवषयाणां दवचारः दियत।े सस्कं ृतवदतिकवाङ्मयेबहूदन रूपादण
प्राप्यिे यषेां प्रयोगः सम्प्रदत भाषायां न दृश्यत।े एतस्यां िौदकक-वतदिकयोः अध्ययनं भाषादवज्ञानं करोदत।
भाषादवज्ञानस्य सम्बन्धः सवेषां मानवानां भाषादभः सह अदस्त। एवं भाषादवज्ञानेध्वनःे, ध्वदन-उच्चारणोपयोदगनां
स्वरयन्त्रमिु दजह्वादि-अङ्गानां प्रकृ दत-प्रत्ययािीना,ं सज्ञं ासवनथ ाम-दिया-दविषेणािीनां नामाख्यात-उपसजनथ दनपातानां
पिपिार्दथवषयकानां दवकारािीनां दवकारमिू ककारकाणाम ्अन्यषेां दवदवधदवषयाणाञ्च अध्ययनं दियत।े सस्कं ृतभाषा-
दवषयक-वणोत्पदत्-दसद्धािस्य अतीववज्ञतादनकं दनरूपणंकृतंवततथ ।े
सवासथ ां भारतीयभाषाणां सस्कं ृतभाषा जननी इदत कर्थ्त।े दत्रवणे ीसङ्गमेसरस्वती निी यर्ा अििीना अदस्त तर्वत
सवासथ ुभारतीयभाषासुसस्कं ृतभाषा अदप अििीना अदस्त इदत सवेअङ्गीकुवदथि।
दवश्वस्य सवासथ ुभाषासुसस्कं ृतभाषा प्राचीनतमा सवासथ ां भाषाणांच जननी अदस्त । भारतििे ः बहुभाषी ििे ोऽदस्त ।
अदिन ि्िे ेअनके तायाम ए्कतावर्धधनी भाषये ंसामादजकसमरसतायतजीवनदवकासाय च आवश्यकी वततथ ।े सस्कं ृतस्य
सास्कं ृदतकं महत्त्वं वणयथ िः दवद्वासः कर्यदि ं “भारतस्य प्रदतष्ठेद्वेसस्कं ृतं सस्कं ृदतस्तर्ा, सस्कं ृदतमिू ं सस्कं ृतम,्
सादहत्यंसस्कं ृदतवाहकञ्च इदत।” एषा सस्कं ृदतः न केविंभारतस्य अदप तुदवश्वस्य मकुुटायमाना अदस्त। उक्ं च
सत्यमतहसादिगणुःतश्रष्ठेा दवश्वबन्धत्वु दिदक्षका।
दवश्विादिः सिु धात्री भारतीया दह संस्कृ दतः॥
सस्कं ृतेसस्कं ृदतज्ञयेा सस्कं ृतेसकिाः किाः।
सस्कं ृतेसकिंज्ञानंसस्कं ृतेदकन्न दवद्यत॥े
एवं संस्कृ तभाषा पदरदनदष्ठता, िोषरदहता, सरिा, गम्भीरा, यर्ार्ाथवज्ञतादनकी च अदस्त। सम्प्रदत यगुदेिन ्प्रमिु ःत
उद्दश्ेयःतसस्कं ृतभाषा दिक्षणीया अदस्त।
दिक्षणोद्दश्ेयादन –
 वसधुवत-कुटुम्बकम इ्दत भावनादवकासार्मथ ्
 भारतीयभाषाणांसरं क्षणार्मथ ्
 बौदद्धकदवकासपरुस्सरम आ् ध्यादिकनदततकज्ञानार्मथ ्
 मानदसकदवकासानन्दानभुदुतरसानभुत्यू र्मथ ्
 भारतीयसस्कं ृतःे सरं क्षणंज्ञानवधनथ ञ्च ।
 आिानिु ासनसस्थं ापनार्मथ ्
 भाषादिक्षणकौििादन वधनथ ाय नपतण्ुयप्रादतः।
 परस्परंवातािथ ापमाध्यमने भावदवदनमयः।
 सस्कं ृतसादहत्यस्य अध्ययनने ज्ञानानन्दस्य अनभुदूतः।
 मानवजीवनस्य दवकासपवूकथ ं कल्याणम।्
 सस्कं ृतभाषया छात्राणांसवदथवधदवकासः।

दिक्षणप्रदवधयः -
 सस्कं ृतमाध्यमने सम्भाषणदवदधना िनःतिनःतसम्भदवष्यदत। गदतवधनथ ाय सस्कं ृताध्यापकानांधयतणे
स्वकीयाध्यापन-कायिथ माणांदनयोजनम ।् रुदचकरभाषाभ्यासने भादषकोपिदधः। भादषकाभ्यासाय वातािथ ापकर्ाश्रवण-वािदववाि-संवाि-वणनथ परकप्रदतयोदगतादभः भाषादिक्षणंकारदयतंुिक्यत।े
 दवदभिप्रामादणकसस्थं ानांकायिथ माः सादहत्यसामग्र्यश्च प्रयज्यु उत्मदिक्षणंकतंुिक्यत।े
 संस्कृ तभाषया उपिध-दृश्य-श्रव्य-सामग्री-माध्यमने भाषाभ्यासः।
 दवदभिपाठ्यसामग्रीद्वारा दिक्षकः स्वकीयंदिक्षणकायंरुदचकरंकतंुिक्नोदत ।
 भाषादिक्षकः छात्रान स्न् हेपवूकथ म (्आिीयभावने) पाठयते ।्
 अद्यतनपवूकथ ं सादहत्यकोि-िब्दकोि-सन्दभग्रथ न्ानांसहायतया छात्राणांतत्परतावधनथ म।्
 प्राचीनावाचथ ीनयोमध्यथ ेसाम्यस्थापनद्वारा नतूनदिक्षणदवदधदभश्च सस्कं ृतदिक्षणम।्

कौििादन-
 ज्ञानािक-अवबोधनािक-अनप्रुयोगािक-दवश्लषेणािक-सश्लं षेणािक-मल्यू ाङ्कनािक-
िदक्षतादधगमनदविषेाः।
 श्रवणकौििम –् भावादधग्रहणाय ध्वन्यािकं भाषायाः प्रर्मंकौििम इ्िम।्अस्य साधनादन- गरुुमिु म,्
आकािवाणी, दूरवाणी, पदरवारसिस्याः, समाजः, कक्ष्ाः, ध्वदनमद्रुणयन्त्रम,्दूरििनथ म इ्त्याियः।
 भाषणकौििम-्भावादभव्यक्येध्वन्यािकं भाषायाः इिंदद्वतीयंकौििम।्वाग-्रूपंभावप्रकटनम ए्व
भाषणम,्पदरसरप्रभावणे आधारेण वा भाषणिदक्ः जायत।े
 पठनकौििम –् भावादधग्रहणाय दिप्यािकं भाषायाः ततृ ीयंकौििम इ्िम।्(अर्ग्रथ हणपवूकथ ं स्पष्टरूपवाचनम इ्त्यर्ःथ)
 िेिनकौििम-्भावादभव्यक्येदिप्यािकं भाषायाः चतर्ुंकौििम इ्िम।्(ध्वदनरूपेदवद्यमानंभाषािं ं
दिदपरूपेअवतारणंिेिनम इ्दत उच्यत)े

San

Syllabus for Class

Class 9 Syllabus

6 views